แม้ระบบระบายน้ำของไทยจะไม่ใช่ระบบที่ดีที่สุดในโลก แต่ ณ ปัจจุบัน เมื่อระบบที่เป็นอยู่ต้องมารับมือกับขยะหลายร้อยหลายพันตันต่อวัน ก็เป็นธรรมดาที่ระบบจะทำงานได้ไม่เต็มที่
ตรรกระการทิ้งขยะหรืออะไรก็ตามลงไปในท่อระบายน้ำอาจจะดูเหมือนเป็นเรื่องเล็ก
เมื่อเราโยนขยะทิ้งไปในท่อหรือในแม่น้ำลำคลอง ไม่ได้หมายความว่าขยะจะสลายหายไป
ถึงแม้ตอนทิ้งอาจจะไม่คิดอะไรทิ้งแค่ชิ้นเดียวเอง แต่เมื่อ “แค่ชิ้นเดียว” ของคนหลายล้านคนมารวมกัน มันก็กลายเป็นหลายล้านชิ้น จึงไม่แปลกที่ระบบระบายน้ำจะมีปัญหา
แบบนี้ก็ทำให้อดตั้งคำถามไม่ได้เหมือนกันว่าหรือที่จริงแล้วพวกเราบางคนก็มีเอี่ยวทำให้น้ำท่วมเหมือนกัน…ไม่มากก็น้อยล่ะนะ
พี่เจ้าหน้าที่คุมสายพานพูดกับเราท่ามกลางบรรยากาศที่ร้อนอบอ้าว ก่อนจะหันไปพูดคุยกับเพื่อน ๆ ในทีมอีกครั้ง
คือก็ต้องยอมรับว่าเราอยู่ในพื้นที่ราบลุ่มที่อยู่ต่ำกว่าระดับน้ำทะเล แถมยังเกิดฝนตกและน้ำท่วมได้ง่าย มันก็เป็นหน้าที่ ความรับผิดชอบ เพราะถ้าเราช่วยกัน ขยะพวกนี้มันก็นั่งรถไฟฟ้าไปถึงจุดหมายได้พร้อมกัน” หัวหน้างานยังคงอธิบายต่อ
จะว่าไปเรื่องนี้ก็ใกล้ตัวกว่าที่คิดนะเนี่ย เพราะแค่นั่งรถเข้าซอยบ้าน ก็จะเห็นร้านที่เทเศษอาหารลงท่ออยู่ 2-3 ร้านตลอดเลย หรือแม้แต่แค่พวกเราทิ้งก้นบุหรี่ลงท่อระบายน้ำหรือโยนขวดเปล่าลงคลองก็มีผลทั้งนั้น
จริง ๆ จากที่เดินเข้ามา พื้นที่บนถนนแถวนั้นก็ดูสะอาดเป็นระเบียบเรียบร้อยดี แต่ก็เพิ่งรู้เหมือนกันนะว่าน้ำในคลองที่ดูเหมือนจะไม่มีขยะ ที่จริงมีขยะนอนจมที่พื้นคลองอยู่เยอะขนาดนี้
“เราก็ทำหน้าที่ของเราไป ก็เก็บให้เรื่อย ๆ จนบางทีก็คิดนะ ว่าถ้าเค้าไม่ทิ้งเนี่ย เราจะเก็บอะไร? เราจะตกงานมั้ยเนี่ย (หัวเราะ) “ พี่เจ้าหน้าที่คุมสายสายพานหัวเราะออกมาอย่างเป็นกันเอง ก่อนจะพูดต่อ
“มองอีกมุมเราก็ขอบคุณเค้าแล้วกัน อย่าไปว่าอะไรเค้าเลย (หัวเราะ) ทิ้งมาก็เก็บ ไม่ทิ้งมาเราก็ว่าง”
เราเดาไม่ออกว่าพี่เขาหัวเราะด้วยความสนุกสนานจริง ๆ หรือแค่กลบเกลื่อนความเอือมระอากันแน่
หลัก ๆ คือ น้ำฝน, น้ำหนุน, น้ำหลาก
หลักการก็คือว่าเมื่อมีน้ำเข้ามาในพื้นที่ น้ำก็จะถูกรวบรวมเข้ามาทางลำราง จากลำรางก็เข้าบ่อสูบ จากบ่อสูบก็จะเข้ามาทางคลอง แล้วก็จะถูกสูบออกทางสถานีสูบแล้วปล่อยออกทางเจ้าพระยา
เมื่อคาดว่าจะมีน้ำส่วนเกิน ไม่ว่าจะเป็นน้ำฝน น้ำหนุน หรือน้ำหลาก เราก็ต้องพร่องน้ำเพื่อลดระดับน้ำในพื้นที่ เพื่อป้องกันน้ำส่วนเกิน ไม่ให้กระทบกับชาวบ้าน
แต่ถ้าเราลดระดับน้ำลงมาเกินไป พื้นที่ที่เค้าใช้ประโยนช์จากคลองก็จะใช้ไม่ได้
ทุกวันนี้มีการใช้ประโยชน์ทางลำคลองก็มีสูง ไม่ว่าจะเป็นกีฬาทางน้ำ หรือการเดินทาง แต่มันก็จะแค่ชั่วขณะนึง เพราะพอฝนตกน้ำก็จะกลับมา ถ้าเราคุมน้ำให้ต่ำอยู่ตลอดเวลา ผู้ใช้ประโยชน์ทางเรือก็จะใช้ไม่ได้ แต่ถ้าเราไม่คุมน้ำก็จะล้นอีก ตอนนี้เราก็คงระดับไว้กลาง ๆ” หัวหน้างานอธิบายไปพลาง เดินไปพลาง
พี่เจ้าหน้าที่เล่าประสบการณ์ให้ฟังเหมือนกับว่าทุกอย่างไม่ใช่เรื่องใหญ่อะไร
เจ้าหน้าที่: ขยะก็มีมาทุกอย่างเลยครับ แม้แต่คนก็ยังมีเลย
เรา: คนตายอะเหรอพี่?
เจ้าหน้าที่: ใช่ครับเรา แต่ก็รู้สึกว่าช่วงนี้จะห่าง ๆ ไป ไม่ค่อยเจอแล้ว บางทีปีนึงก็เจอ 2-3 คน แล้วแต่ครับ แต่ช่วงนี้ก็ดีหน่อยเพราะไม่ค่อยเจอ
เจ้าหน้าที่: เรายังจำครั้งแรกที่เจอได้เลย เป็นศพเด็กทารก ใส่ถุงขยะลอยมา เปิดถุงออกมาสายสะดือยังอยู่เลย มีทุกอย่างอะ เป็นห่อมาก็มี ลอยมาแบบไม่ห่อก็มี เป็นชิ้น ๆ ก็มีนะ แต่เราไม่เคยเจอหรอก แต่คนอื่นเค้าเจอ บางทีก็มีมาแต่หัวหรือชิ้นส่วนอวัยวะ
เราก็ไม่ได้รู้สึกแปลกใจเท่าไหร่ที่พวกพี่เขาเจอศพลอยมา เพราะตั้งแต่เด็กก็มีข่าวทำนองนี้โผล่มาอยู่บ่อย ๆ อยู่แล้ว แต่มันก็ไม่ใช่เรื่องที่เราควรจะชินชาหรอก…ก็แค่รู้สึกว่าภายใต้ปัญหาหนึ่งปัญหา
มันมีปัญหาอีกรูปแบบทับซ้อนและคาบเกี่ยวกันอยู่
“ขยะมีผลเรื่องการระบายน้ำเยอะครับ ในช่วงที่มีปริมาณน้ำในพื้นที่เยอะ เราต้องเร่งระบายน้ำออกจากพื้นที่เพื่อไม่ให้กระทบพื้นที่ลุ่มต่ำ การระบายน้ำก็เหมือนกับการลำเลียงน้ำจากที่หนึ่งไปยังพื้นที่ทิ้งน้ำ ซึ่งก็คือแม่น้ำเจ้าพระยา ถ้าระหว่างทางเกิดมีขยะเข้าไปอุดตัน ก็จะทำให้การลำเลียงน้ำและการระบายน้ำออกจากพื้นที่ล่าช้า”
“แสนแสบเป็นไงบ้าง?” หัวหน้างานหันไปถามพนักงานอีกคนที่เดินผ่านมาพอดี ก่อนจะหันมาพูดกับเราต่อ
“อย่างขยะที่อยู่ในลำคลองเนี่ย ส่วนหนึ่งเราก็จะสามารถคัดแยกได้จากข้างบนใช่ไหมครับ แต่บางส่วนเนี่ยปริมาณขยะมันก็จะเยอะแล้วก็หลากหลาย มันก็จะรอดผ่านเข้าไปในตะแกรง แล้วก็จะลอดผ่านเข้าไปในตัวอุโมงค์ มันก็จะเป็นปัญหา พอถึงเวลานึง เราก็จะต้องปิดซ่อมบำรุงอุโมงค์ และช่วงนั้นเราก็จะเก็บขยะออกมา ขยะทที่ตกค้างอยู่ในอุโมงค์โดยเฉลี่ยก็จะปีละประมาณ 30 ตัน ได้”
จริง ๆ จากที่เคยไปสัมภาษณ์ทีมรถขยะมาแล้ว อยากขอเสริมว่า เค้ามีรถเก็บขนขยะชิ้นใหญ่โดยเฉพาะด้วยนะ ฉะนั้นถ้ามีขยะชิ้นใหญ่ อย่าโยนลงคลองเลย ถึงแม้ต้นทางจะสบายก็จริง แต่ปลายทางจะลำบากมาก ๆ
อืม…บางทีก็คิดนะ ว่าน้ำท่วมกรุงเทพฯบ่อย ๆ แบบนี้ นอกจากเราจะบ่นระบบ บ่นรัฐบาล บ่นการเมืองแล้ว ดูเหมือนว่าจะยังมีคนอีกกลุ่มที่ควรโดนบ่นมากไม่แพ้กันเลย
บางทีถ้าน้ำเข้ามาในจุดที่เป็นแก้มลิงอย่างเช่นในบึง ก็จะไม่กระทบขนาดนั้น แต่ถ้าเข้ามาในคลองที่แคบ ๆ หน่อย ก็จะกระทบเยอะ เราก็ต้องจัดการให้ดี การจัดการน้ำมันก็เหมือนการจราจรอะ ตอนช่วงรถติดเวลาเร่งด่วน คนก็จะออกจากบ้านไปทำงาน เราก็จะระบายรถ (น้ำ) ยังไง”
จำได้ว่าหัวหน้างานระบายน้ำพยายามอธิบายให้เราฟังด้วยภาษาที่ง่ายขึ้นโดยอาศัยการเปรียบเทียบให้เห็นภาพ เนื่องจากเราทำหน้างงในครั้งแรกที่พี่เค้าอธิบาย
แต่ถ้าจะให้มาคิดดู หรือการทำขวดน้ำนี่ ขวดพลาสติกจะดีที่สุดแล้วหรือเปล่า ในหลาย ๆ แง่ ซึ่งก็คงโอเคแหละ ถ้าคนใช้ไม่ได้มักง่ายมาทิ้งลงคลองแบบนี้ (นี่ยังไม่นับหลอดนะ)
ก็จะเดาได้ทันทีเลยว่าน้ำจะต้องท่วมแน่ ๆ ซึ่งน้ำท่วมกรุงเทพฯเนี่ย ก็อย่างที่เห็นในภาพ ถ้าเราจะโทษระบบก็อาจจะต้องโทษตัวเองด้วย เพราะพวกเราก็คือส่วนหนึ่งของระบบเหมือนกัน
“ขยะที่ตกค้างก็จะมีมาทุกรูปแบบครับ ถ้าเราคัดกรองและเก็บออกไปได้ก็จะโชคดี แต่ส่วนที่ลอดเข้าไปได้ก็จะเข้าไปตกค้างในอุโมงค์ระบายน้ำ และทับถมเข้าไปเรื่อย ๆ เป็นชั้น ๆ
อย่างส่วนล่างสุดก็จะเป็นตะกอนดิน อีกชั้นก็จะเป็นพวกขวดแก้ว
อีกชั้นก็จะเริ่มเป็นพวกเศษไม้ ส่วนชั้นบน ๆ ก็จะเป็นพวกไม้หน้าสามที่รอดผ่านตะแกรงเข้ามา
ตัวที่น้ำหนักเยอะหน่อยก็จะนอนก้นแต่ถ้ามวลน้อยหน่อยก็จะลอย พอเราเอาขยะออกมากองมันก็สูงท่วมหัวเลยครับ”
หัวหน้างานเล่าให้เราฟังในเช้าตรู่วันหนึ่งที่สภาพอากาศดูไม่ค่อยจะเป็นใจนักสำหรับการเก็บขยะ
และเราคิดว่าถ้าไม่มีอะไรให้กิน ก็คงไม่มีสัตว์เข้ามาหาอาหารในนี้ นี่เป็นหลักฐานที่ชัดเจนว่ามีการเทเศษอาหารลงในท่อระบายน้ำอย่างล้นหลาม
“อย่างพวกขยะที่เราเห็นพวกนี้เนี่ย มันลอยมากับน้ำ พอเราระบายน้ำมันก็จะวิ่งมากับน้ำ แต่พอเราหยุดระบายมันก็จะจมลงไปที่พื้นคลอง คือยิ่งเราระบายน้ำ ขยะมันก็จะยิ่งลอยเข้ามากองสะสม เราก็ยิ่งต้องรีบเก็บขยะเพื่อเปิดทางการระบายน้ำ ส่วนปริมาณนี่ วันนึงเยอะเป็น 10 ตัน ก็เจอมาแล้ว คือมันก็จะเป็นปัญหาและอุปสรรคในการระบายน้ำโดยตรง” หัวหน้างานพูดเสริมในขณะที่กำลังพาเดินดูรอบ ๆ
พอได้เห็นขยะที่ลอยมาติดแล้ว มันก็สะท้อนอะไรหลาย ๆ อย่างเกี่ยวกับความมักง่ายเหมือนกัน คือส่วนมากมีแต่ขยะครัวเรือนแล้วก็ของกินของใช้ทั้งนั้น…หรือว่ากทม.มีถังขยะให้ไม่พอใช้กันนะ เพราะบางทีเราก็จำเป็นต้องเดินถือขยะหรือเก็บขยะใส่กระเป๋าอยู่นานเหมือนกัน กว่าจะเจอถังขยะ
แต่ถ้าในท่อไม่มีอะไรให้กิน ก็คงไม่มีสัตว์เข้ามาหาอาหารในนี้ นี่เป็นหลักฐานที่ชัดเจนว่ามีการเทเศษอาหารลงในท่อระบายน้ำอย่างล้นหลาม
ไม่รู้ว่าวันนี้จะได้เลิกงานกี่โมง
ไม่แน่เหมือนกันว่าถ้าเรามีปัญหาขยะน้อยลง จะช่วยให้ปัญหาเรื่องการระบายน้ำจะน้อยลงมากแค่ไหน คงจะเถียงไม่ได้ว่านี่เป็นปัญหาที่ทุกฝ่ายจะต้องร่วมมือกัน ไม่ว่าจะเป็นการปรับปรุงตัวระบบให้ดีขึ้น พร้อม ๆ กับสร้างจิตสำนึกให้กับประชาชน
